ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ NEDİR ?
Öğrenme ile bilginin kazanılması olarak tanımlanacak olursa, bireyin bilgiyi kazanırken çeşitli
faktörlerden dolayı zorlanması sonucunda ortaya çıkan sorunlara en yalın tanımıyla öğrenme güçlüğü
denir. Özgül öğrenme güçlüğü yani bir diğer adıyla özel öğrenme güçlüğü sözel veya yazılı dili
anlamayı ve kullanmayı kapsayan temel süreçlerdeki çeşitli bozukluklar ve buna bağlı olarak;
Okuma,
Yazma,
Anlama,
Heceleme,
Matemetiksel işlemler,
Dinleme (Yönergeleri ve takip etme, odaklanma) ve
Konuşma gibi faaliyetlerde görülen yetersizlik durumudur.
Toplumda bilinenin aksine zeka normal sınırlar içerisinde veya üstündedir. Özgül öğrenme güçlüğü
hayat boyu sürecek bir durum olabilir ancak uygun bir yaklaşım ve yerinde bir müdahale ile bu
yetersizlikler telafi edilebilmektedir. Okul öncesi yıllarda kendini anlama ve üretmedeki dil
problemleri, 3.sınıfa kadar okuma ve yazmadaki problemler ve sonrasında akademik anlamda bir
yetersizlik olarak kendini göstermektedir. Öğrenme güçlüğü zihinsel, işitme ve görme yeteneğindeki
problemler nedeniyle öğrenememe durumu değildir. Okulda ve aile içinde gerekli eğitim ve desteği
almasına rağmen beklenen performans ortaya çıkmıyorsa ve “yolunda olmayan şeyler var” düşüncesi
ortaya çıkıyorsa ve bir değerlendirme alınmalıdır. Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklarda zayıf
güdülenme, genelleme problemleri, zayıf sosyal etkileşim, bilişsel faktörlerde güçlükler, algıda ve
motor becerilerde koordinasyon problemleri ve dikkat problemleri görülebilmektedir. DSM-V’e göre,
tekrarlama ve heceleme gibi oyunlarda ilginin kaybı, tekerlemeleri öğrenmede ve harflerin, sayıların,
haftanın günlerinin hatırlanmasında zorluk olarak görülmektedir. Bu problemlerin bazıları tek başına
görülebileceği gibi farklı alanlarda birkaç problem birlikte görülebilir. Çocuğun problem yaşadığı
alanlar tespit edilmeli ve özel bir eğitim desteği sağlanmalıdır. Söz konusu eğitim aile ve okul işbirliği
içerisinde çocuk merkeze alınarak ilerlemelidir.
BELİRTİLER
Özgül Öğrenme Güçlüğünde Akademik Başarısızlık Karşımıza Nasıl Çıkmakta?
Okuma: Disleksi bir okuma güçlüğü terimidir. Harf tanıma da ve hecelemedeki sürekli yaşanan
güçlükler var mı?
Anlama: Okuduğunu anlama, ana konu bulma ve sonuç çıkarma gibi işlemlerde güçlükler yaşanıyor
mu?
Yazma: Disgrafi olarak bilinir. Okuma ile alakalı olarak yazmada da problemler yaşanabilir. Kelimelerin
yazımında yaşanan sık hatalar, harflari ters yazma gibi problemler yaşanıyor mu?
Matematik: Diskalkuli (Dyscalcula) olarak bilinmektedir. Aritmetik işlem yetersizliği olarak
bilinmektedir. Sayı kavramı ve sistemini anlamada yetersizlikler var mı?
Gündelik Hayatta Özgül Öğrenme Güçlüğü Karşımıza Nasıl Çıkmakta?
Karşımıza soyut düşünme modellerindeki güçlüklerden kaynaklanan problemler çıkmaktadır. Sözel
olmayan dili anlama, diyalog başlatma ve sürdürmedeki yetersizliklere dikkat edilmelidir. Aşağıdaki
sorulara verilen cevaplar özgül öğrenme güçlüğü konusunda önemlidir.
Dilin kullanımında problemler var mı?
Ne, nerede ve niçin gibi soruları yorumlamakta problemler yaşanıyor mu?
Pasif ve olumsuz yapıları yorumlamakta güçlük yaşar mı?
Mecaz dili ve çok anlamlı kelimeleri yorumlamada problem yaşar mı?
Sabaha kadar uyumayacağım => Akşama kadar uyumayacağım
Pazarlık yapalım => Pazarlaşma yapalım
Bas gaza => Gasa bas
Yemeğin üstündeki ne? => Yemeğin önündeki ne?
Ayşe'nin kitabı çok kalın => Kalın çok kitabı Ayşe'nin
ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNDA PROBLEM YAŞANILAN ALANLAR
Zayıf Güdülenme
Güdülenme, bireyin davranışlarını harekete geçirmesini ve davranışlarını yönlendirmesini sağlayan bir
dürtüdür. Öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklarda zayıf güdülenme görülebilir. Bu genellikle kendilerine
olan inancı yitirmeleri sonucunda ortaya çıkmaktadır. Onlar için başarısızlık daha fazla başarıya veya
çalışmaya işaret etmemektedir. Daha başarılı olmak için uğraşmazlar ve başarılarını şans, arkadaş
veya öğretmen yardımına bağlayabilirler.
Genelleme Problemi
Mevcut öğrendikleri bilgiyi farklı ortam ve durumlara, kişilere ve zamanlara aktarmakta sıkıntı
yaşayabilirler. Bir becerinin kazanımı için mevcut becerinin bağımsız ortaya çıkabilmesi
gerekmektedir. Buna bağlı olarak bu problemi yaşayan çocuklarda uygun bir eğitimle bağımsız
akademik beceri kazandırılmalıdır.
Zayıf Sosyal Etkileşim
Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklarda sosyal beceri öğretimi çok etkili olmaktadır. Sosyal
becerilerdeki düşüklük okul başarısını etkilediği gibi düşük okul başarısı da akran ilişkilerini
etkilemektedir. Bu açıdan öğretmenlere akran reddini kaldırmak için büyük bir rol düşmektedir. Bu
konuda yapılacak olan işbirlikleri ve akran desteği, gerekli uyarlamalarla doğrudan öğretim,
dramatizasyon gibi farklı yöntemlerden destek alınmalıdır.
Bellek, Biliş Ve Üstbilişsel Problemleri
Bilgiyi işleme, yediden düzenleme ve önceki mevcut bilgilerle birleştirme gibi bellek faaliyetlerinde
problemler yaşanabilir. Planlama, problem çözme ve çeşitli durum ve zamanlarda farklı düşünme gibi
bilişsel faliyetlerde güçlük çekebilirler. Aynı zamanda nasıl düşüneceği, nasıl düşüneceğini nasıl kontrol edeceği
, zamanını nasıl kullanacağı ve ödevlerini yapmada nasıl ilerleyeceği gibi çeşitli
üstbilişsel faaliyet konularında sıkıntı yaşayabilirler.
Dikkat Bozukluğu Ve Hiperaktivite
Öğrenme güçlüğü görülen çocuklar beraberinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı da
alabilmektedirler. Dikkat; kişinin uyanıklık düzeyinden ve istenen uyarıcıya odaklanmasından sorumlu
olan bilişsel bir süreçtir. Bu çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite birlikte görülebileceği gibi
sadece dikkat eksikliği de görülebilmektedir.
ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN NEDENLERİ NELERDİR?
Olası nedenlerin beynin işlevlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Araştırmalar çeşitli farklı
gruplardan kaynaklanabileceğini göstermiştir. Biyolojik olarak beyin gelişimindeki farklılıklardan
kaynaklanabileceği gibi kalıtım gibi genetik faktörlerde neden olabilmektedir. Aynı zamanda hamilelik
döneminde alkol ve sigara gibi zararlı maddelerin kullanımı gibi çevresel faktörlerinde sebep
olabileceği gibi doğum sonrası vitamin eksiklikleri ve zararlı besin tüketimi gibi zararlı besin
tüketimleri de sebep olabilmektedir. Yaşanan problemin kaynağı her çocuk için kendi bağlamında özel
olarak değerlendirilmelidir.
ÖLÇÜTLERİMİZ NELERDİR?
Çocuğunuzun yeteneği ve akademik başarısı arasında fark var mı?
En yaygın olarak kullanılan ölçüttür. Zeka testi ve başarı testi arasındaki performans
farklılıklarına bakılır. Zeka test puanı ortalama veya üstü ancak başarı puanı düşük çocuklar
için söz konusu olabilir.
Özellikle okul öncesinde çocuğun yaşadığı öğrenme problemi dili anlamayı içeren temel psikolojik
süreçlerin bir sonucu mu?
Bilgiyi görsel ve işitsel işlemleme, duyu ve motor beceriler, dikkat ve hafıza gibi bilişsel
süreçlerde bir problem olup olmadığına bakılır.
ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN DÜZEYLERİ NELERDİR?
Ağır olmayan Özel Öğrenme Güçlüğü
Bir-iki eğitsel alanda ve öğrenme becerisinde birtakım güçlükler bulunur. Ancak okul yıllarında uygun yerleştirme yapıldığında ya da yeterli destek verildiğinde, kişi bu bozuklukları telafi edebilir ya da işlevselliğini koruyabilir.
Orta şiddette Özel Öğrenme Güçlüğü
Bir-iki eğitsel alanda ve öğrenme becerisinde belirgin güçlükler bulunur. Okul yıllarında yoğun özel eğitim verilmeden, kişinin yeterlik sağlayamayacağı görülür. Etkinlikleri doğru ve etkin bir biçimde tamamlayabilmesi için, okulda, işyerinde ya da evde, en azından günün bir bölümünde, uygulamalar yapılması gerekir.
Ağır şiddette Özel Öğrenme Güçlüğü
Bir-iki eğitsel alanda ve öğrenme becerisinde ağır sorunlar bulunur. Okul yıllarının büyük kısmında, sürekli olarak kişiselleştirilmiş özel eğitim görmeden sorunları aşamayacağı görülür. Evde, okulda ya da işyerinde uygun yerleştirmeler yapılması ya da destek verilmesi durumunda bile, kişi bütün etkinliklerini etkin bir biçimde tamamlayamayabilir.
ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR ?
Toplumda ÖÖB’nin yaygınlığı %5-10 arasında değişmektedir. En yaygın görülen tipi ise disleksi’dir. Bu nedenle ÖÖB sıklıkla disleksi adıyla anılmaktadır. ÖÖB erkeklerde kızlara oranla 2-4 kat daha fazla görülmektedir.
Özel Öğrenme Güçlüğünün zeka ile ilişkisi nedir?
Toplumda sıklıkla yapılan hatalarında başında ÖÖB tanısı almış çocukların zeka ile ilgili sorunlarının olduğunun düşünülmesidir. Öğrenme güçlüğünün tanımında da olduğu gibi bu tür çocukların ortalama ya da ortalamanın üzerinde zeka seviyesinde oldukları belirtilmektedir. Hatta “dahi” statüsünde zeka seviyesine sahip olan, ancak öğrenme güçlüğü tanısı almış bazı öğrenciler de vardır. Bu özellikteki çocuklar üstün yetenekli öğrenme güçlüğü olan öğrencilerdir ve IQ düzeyleri 130’un üzerindedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile Özgül Öğrenme Güçlüğü (ÖÖG) arasındaki ilişki nedir?
Araştırmalar ÖÖG’li öğrencilerin dikkat süresinin kısalığı, dikkatin odaklanmasında sorunlar, seçici dikkat sorunları gibi dikkat süreçlerinin birçok yönünde sorunlar olduğunu göstermektedir.
Dikkat problemlerinin yanı sıra ÖÖG’li öğrencilerinde büyük oranda DEHB eşlik etmektedir. Ancak dikkat eksikliği ile öğrenme güçlüğü arasındaki sınır tanımlanmadığı için bu iki tanı birbirine sıklıkla karıştırılmaktadır. Dikkatsizlik ÖÖG’li öğrencilerin gösterdiği temel özelliklerden biri gibi düşünülebilir. Ancak DEHB olan çocuklarda öğrenme güçlüğü sorunları yaşanmayabilir.
TANI VE TEDAVİ SÜRECİ
Özgül öğrenme güçlüğü bir hastalık değildir bu yüzden tedaviden söz etmek doğru olmayacaktır
ancak uygun bir müdahaleden söz edilebilir. Çocuğunuzda özgül öğrenme belirtileri fark ettiyseniz
bize başvurabilir ve gerekli değerlendirme ve bilgilendirmelerden sonra uygun yönlendirmeyi
alabilirsiniz. Aynı zamanda çocuğunuzda öğrenme güçlüğüne dair bir belirti fark ettiğiniz zaman bir
çocuk ya da ergen psikiyatristine başvurabilirsiniz. Buradan uygun yönlendirmeler ve testler
sayesinde çocuğunuzda böyle bir durum olup olmadığını öğrenebilir ve öğrenme güçlüğüne karar
verilirse Rehberlik ve Araştırma Merkezine yönlendirilebilirsiniz. Sonrasında çocuğunuza yönelik
kapsamlı bir değerlendirme sonucunda bir eğitim planı hazırlanacaktır. Bu süreçlerin sonunda
çocuğunuz özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde eğitime başlayabilirler. Çocukla
uzmanlarımız tarafından başlanacak olan eğitim sürecinde hem aileye hem de okula
düşen görevler bulunmaktadır. Ailelerin durumu kabullenmeleri ve öğretmenlerin de
öğrenme bozuklukları konusunu tanıma ve bir uzmanla işbirliği yapabilecek düzeyde
konuya hakim olmaları gerekmektedir. Süreç içerisinde okul, aile ve uzman birlikte
hareket etmelidir. Özellikle erken başlanan ve uzmanlarca sistematik bir şekilde
hazırlanan bir eğitim sayesinde çocuk problem yaşadığı alanlarda yaşıtlarının
seviyesine yetişebilmekte ve hem akademik hem de gündelik hayatında daha rahat
etmektedir. Öğrenme güçlüğünün herhangi bir türü çocukta zamanında fark
edilmediğinde, çocuk için psikolojik ve sosyal gelişim anlamında da büyük sorunlar
gelişmekte, müdahale edilebilir ve uyumu kolayca sağlanabilir bir bozukluk olan bu
durum, bir çocuğun sosyal ve psikolojik anlamda yitirilmesine kadar yol
açabilmektedir.
